Zaburzony łańcuch dostaw ma niebagatelny wpływ na to, jak kształtują się ceny na rynku oraz na dostępność produktów. Ostatnie wydarzenia tj. pandemia, konflikt zbrojny w Europie oraz postępujące zmiany klimatu, pokazały jak bardzo sektor żywnościowy jest powiązany i wrażliwy na sytuacją polityczną na świecie. Tylko w 2022 roku, sama wojna na Ukrainie przełożyła się na ponad 58% wzrost cen wybranych produktów spożywczych[1].
| Jaką trasę pokonuje sałata zanim trafi na stół? Sałata pochodząca z Murcji, miasta w Hiszpani, gdzie uprawia się większość warzyw i owoców, które potem pojawiają się na rynku Europejskim, może pokonać drogę mierzącą nawet 3 tysiące kilometrów! To odległość jaką dzieli “hiszpańską zimową spiżarnię Europy” od Warszawy. Około 75% produkcji sałaty hiszpańskiej pochodzi z tego właśnie regionu[2]. |
Poznaj historię firm oraz instytucji, które szukają sposobów na skracanie łańcucha dostaw: dostarczania produktów lub/i też wiedzy na temat tego w jaki sposób możemy realizować założenia europejskiej strategii “od pola do stołu”.
Rozmowy przeprowadziliśmy z:
• Jedną z założycielek i pomysłodawczynią firmy Hydropolis – Anną Drwięga
• Jednym z założycieli i właścicielem firmy Lokalnyrolnik.pl – Andrejem Modic
• Kierowniczką Zespołu Kraków w Zieleni w Zarządzie Zieleni Miejskiej w Krakowie – Katarzyną Przyjemską-Grzesik
Firma Hydropolis dostarcza kompleksowe rozwiązania pod realizację uprawy wertykalnej. Oferuje niezbędny sprzęt, oprogramowanie oraz know-how potrzebne do rozpoczęcia samodzielnego biznesu w branży rolniczej. Na poniższe pytania odpowiada Anna Drwięga – COO & Co – founder.
Dlaczego farmy wertykalne mogą być pomocne w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego?
Farmy wertykalne to ekologiczna oraz odporna na zmiany klimatu alternatywa do tradycyjnych metod upraw. Takie farmy charakteryzują się tym, że są kompletnie izolowane od środowiska zewnętrznego i zajmują stosunkowo mało miejsca. Dzięki temu mogą być zlokalizowane prawie w dowolnym miejscu (nawet w środku miasta) i tym samym zapewniać lokalną, całoroczną i bardzo wydajną uprawę. Dając roślinom idealne warunki nawodnienia, naświetlenia oraz klimatyczne jesteśmy w stanie przyspieszyć ich wzrost nawet pięciokrotnie.
W 2021 roku wartość eksportowanych sałat do Polski z Włoch, Hiszpani i Niemiec wynosiła 80 mln dolarów.
Farma działa niezależnie od pogody i zapewnia całoroczną produkcję zdrowej żywności. Produkcja żywności odpowiada za ponad jedną czwartą (26%) światowych emisji gazów cieplarnianych[3]. Dzięki uprawie lokalnej jesteśmy w stanie skrócić czas transportu (tzw. food miles) do niezbędnego minimum. Uprawa naszego centrum B+R realizowana jest tylko 5 km od Rynku Głównego w Krakowie.
Krótki łańcuch dostaw to także stały dostęp do świeżych i lokalnych produktów. Istnieje mniejsze prawdopodobieństwo, że żywność zostanie uszkodzona w trakcie transportu lub popsuje się. Problem marnowania się żywności jest złożony. Tylko w 2020 roku, ok. 13,3% światowej żywności zostało utracone po zbiorach i przed dotarciem jeszcze na rynki detaliczne[4].
Woda to surowiec, który nie zawsze jest możliwy do odzyskania. Dzięki technologii Hydropolis ograniczamy zużycie wody do 95% w porównaniu do tradycyjnego rolnictwa. Jest to szczególnie istotne i warte podkreślenia, w kontekście zużycia przez Polskie rolnictwo rocznie 51,4 mld m3 słodkiej wody[5]. To aż 88% całkowitych zasobów wodnych kraju (to także wody opadowe).
Rolnictwo powoduje 78% globalnej eutrofizacji oceanów i wód słodkich. Woda trafia z gleby do rzek, a kolejno do morza wraz z substancjami biogennymi, czyli azotem i fosforem, wskutek czego następuje przeżyźnienia zbiorników wodnych.
W uprawach wertykalnych stosujemy 65% mniej nawozów w porównaniu do tradycyjnego rolnictwa. Każda realizowana przez nas uprawa prowadzona w ramach centrum B+R zakończona jest badaniami fizjologicznymi roślin. Sałata z farmy wertykalnej może mieć nawet 10-krotnie mniejszą ilość azotanów niż norma określona przez ustawodawstwo europejskie.
A czy są stosowane środki ochrony roślin?
Uprawy realizowane są w izolowanych pomieszczeniach, dzięki czemu nie ma potrzeby stosowania żadnych środków ochrony roślin, w tym: pestycydów, herbicydów, fungicydów.
W jaki sposób utrzymywane są właściwe warunki do wzrostu roślin na farmach wertykalnych?
W naszym centrum B+R opracowujemy algorytmy uprawowe. Jest to zbiór kontrolowanych zmiennych zapisanych w oprogramowaniu Grow Wizard. Ustalamy, a następnie wdrażamy najlepsze warunki do wzrostu rośliny, w tym:
• Odpowiednią wysokość temperatury
• Wilgotność powietrza
• Stan nawodnienia, natlenienia (odpowiedni poziom tlenu w wodzie), temperaturę, PH oraz EC
• Odpowiednią ilość DLI dla rośliny (ilość światła, jaka dociera do rośliny w ciągu dobry) oraz odpowiednie spektrum światła
Grow Wizard jest to oprogramowanie służące do zarządzania uprawą wertykalną. Jedno urządzenia zapewnia stały dostęp do wszystkich zmiennych i warunków panujących na uprawie. Pozwala na kontrolę, zarządzanie i planowanie zadań związanych z realizowaną produkcją.
Czy w Polsce istnieją już uprawy wertykalne?
Tak. Jesteśmy właśnie w trakcie realizacji uprawy wertykalnej pod Warszawą. Będzie to uprawa bazylii – 1000 m2 powierzchni licząc po podłodze. Posiadamy także własną uprawę, na której centrum B+R pracuje nad algorytmami uprawowymi.
Jakie gatunki rośliny można uprawiać w tej technologii?
Skupiamy się na roślin liściastych tzn. sałatach, ziołach oraz mikroliściach ponieważ w obecnie opracowanej przez nas technologii jest to rozwiązanie najbardziej opłacalne. W naszym centrum B+R trwają już pracę nad uprawą truskawek. W przyszłości planujemy przygotowanie algorytmów uprawowych dla roślin wysokobiałkowych.
Jaka jest wizja rozwoju krótkiego łańcucha dostaw żywności w Polsce? Które trendy będą miały największe znaczenie?
Globalizacja to zjawisko, którego nie zatrzymamy i ma ona swoje pozytywne strony. Poleganie jednak w sporej części na międzynarodowym łańcuchu dostaw może powodować przykre konsekwencje.
Cyfryzacja, automatyzacja oraz łańcuch dostaw o obiegu zamkniętym – każdy z tych trendów ma swoje zastosowanie na rynku polskim i jest potrzebne do budowania silnego działu gospodarki – rolnictwa.
W Polsce, rolnictwo od zawsze było jednym z kluczowych sektorów polskiej gospodarki. W 2022 r było to 1,3 mln gospodarstw zajmujących blisko połowę powierzchni kraju[6].
Według danych z 2021 r, Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu, Polska jest 6. największym rynkiem spożywczym w całej Europie, z potencjałem równym 38,5 mln mieszkańców.
Polacy stają się coraz bardziej świadomymi konsumentami. Chcą kupować produkty wysokiej jakości i są skłonni zapłacić więcej za takie wyroby. Równocześnie wzrasta patriotyzm konsumencki – chętnie wybierają na zakupach marki pochodzące z naszego kraju. Ekologia nie gra pierwszych skrzypiec, choć zwracają uwagę na obecność certyfikatów ekologicznych na opakowaniach[7].
Liczymy na to, że nasza technologia upraw wertykalnych również przyczyni się do ograniczenia tzw. food miles (żywnościowych kilometrów). Naszym celem było stworzenie kompleksowego rozwiązania, które pozwala na:
• skrócenie łańcucha dostaw
• zrównoważone wykorzystania zasobów tzn. stworzenie optymalnych warunków do szybkiego i zdrowego wzrostu roślin
• minimalne zużycie wody oraz nawozów
Wciąż rozwijamy naszą technologię, aby zapewnić jak najlepsze rozwiązania, które sprostają obecnym wyzwaniom klimatycznym i pozwolą w krótkim czasie, jak największej liczbie osób, zapewnić świeżą i zdrową żywność.
Lokalnyrolnik.pl – lokalna żywność online
W sklepie online można znaleźć produkty pochodzące od 85 lokalnych rolników i rzemieślników. Ideą prowadzonej od 9 lat działalności jest dostarczanie świeżej i wysokiej jakości produktów pochodzących od lokalnych dostawców. Wywiad przeprowadzono z Andrejem Modic – właścicielem i założycielem firmy Lokalny Rolnik.
Od ilu rolników można kupić żywność na Państwa stronie?
Obecnie na targu prawdziwego jedzenia LokalnyRolnik.pl można kupić ponad 3.000 starannie wyselekcjonowanych produktów od 85 lokalnych rolników i rzemieślników ze wszystkich kategorii: warzywa, owoce, świeże mięso i ryby, wędliny, piekarnie, produkty, sypkie, słodkości napoje itd. Jesteśmy targiem o największej ofercie rzemieślniczych produktów w Polsce.
Nasz targ stanowi alternatywę dla tradycyjnych sklepów sprzedających w większości żywność produkowana masowo.
Jakie jest największe wyzwanie pod względem dostarczenia lokalnej żywności od rolników do Klientów? Jak Państwo sobie z tym wyzwaniem radzą?
Wyzwań związanych ze sprzedażą w modelu krótkich łańcuchów dostaw jest wiele, większość związana z logistyką. Nasi klienci cenią świeże produkty bez konserwantów, czyli takich jakie można spotkać na lokalnych ryneczkach, ale w sklepach już nie.
Produkty nie zakonserwowane o krótkim terminie przydatności (do 10 dni) stanowią aż trzy czwarte naszej sprzedaży, dlatego wymaga to innego, zdecentralizowanego podejścia do logistyki. Nie można tych produktów magazynować, dlatego stosujemy podejście „just in time”: niczego nie magazynujemy, zamówione produkty przygotowane dla klienta wysyłane są z magazynu w tym samy dniu jak zostały przyjęte. Pozwala to na zaoferowanie najlepszej na rynku świeżości produktów, ale stanowi również nie lada wyzwanie.
Drugim wyzwaniem to kosztowność takiej dystrybucji dla dostawców. Proszę sobie wyobrazić, że każdy dostawca musiałby sam zebrać zamówienia od klientów, sam zorganizować kompletację zamówień, dostawę do klientów oraz całą obsługę posprzedażową. Suma kosztów prawdopodobnie przerosłaby ceny produktów! Na drugiej stronie Klient płaciłby za kilka transportów oraz czekał na kilka kurierów tygodniowo.
Nasza odpowiedź na to wyzwanie to ekonomia współdzielenia: zamiast budować własną sieć sprzedaży i dystrybucji rolnicy i rzemieślnicy zakładają własne wirtualne stragany na LokalnyRolnik.pl bez opłat stałych a co za tym idzie – bez ryzyka oraz partycypują w kosztach logistyki „od pola do stołu” tj. kompletacji zamówień oraz dostawy do klienta. Korzyści dla nich są dwie: mogą oferować klientom zamówienia bez minimum logistycznego, jednocześnie płacąc za ich obsługę koszty na poziomie opłaty za list polecony.
Klienci natomiast dostają produkty od wielu (czasami nawet od ponad dwudziestu) dostawców wygodnie do domu lub do wybranego punktu odbioru w jednej paczce w jednym terminie często bez opłat.
Jak Państwo dbają o to, aby produkty dostarczone dla Klientów zawsze były świeże?
Większość produktów przygotowana jest pod zamówienie klienta, więc są idealne świeże. Wiedząc o tym, klienci akceptują dłuższy czas realizacji zamówienia (ok 2 dni).
Aby taką świeżość produktów utrzymać, stosujemy specjalny proces logistyki w modelu „just in time”: produkty nie zatrzymują się w procesie dystrybucje i trafiają „od pola do stołu” w trakcie 24 godzin.
Czy wdrożyli Państwo nowoczesne rozwiązania, które ułatwiają Państwu zarządzanie zapasami oraz logistyką łańcucha dostaw, aby mieć pewność, że zawsze mają Państwo wystarczającą ilość produktów, aby zaspokoić zapotrzebowanie klientów?
Każdy zamówiony produkt śledzimy od momentu zamówienia do momentu otrzymania go przez klienta. Posiadamy autorski system IT pozwalający na obsługę dystrybucji “just in time”, którego ciągle rozwijamy.
Ponieważ produkty są na zamówienie klientów nie ma potrzeby przewidywania popytu w celu wcześniejszego zamawiania produktów. Planujemy jednak uruchomić taką usługę, która pozwoli naszym dostawcom optymalizować produkcję i minimalizować straty.
Widzę, że prowadzona jest w sklepie akcja edukacyjna (recykling). Czy podejmują Państwo również inne działania związanych ze zrównoważonym rozwojem, takich jak np. ograniczenie marnotrawienia żywności?
Pracujemy w systemie “just in time” oraz produkcji na zamówienie, która jest z definicji zero waste. W Polsce co roku marnuje się 9 mln ton żywności – odpowiednik 220 tysięcy wagonów kolejowych. Najwięcej marnuje się u producentów i dostawców (53%) oraz gospodarstwach domowych (42%)[8]. Nasz system dystrybucji eliminuje do zera marnotrawstwo na poziomie producentów i dostawców, ponieważ produkty, którzy podróżują do konsumenta już są sprzedane i nie zalegają na półkach magazynowych. Jednak wymaga on większej elastyczności oraz lepszego planowania ze strony klientów.
Co zyska na znaczeniu w krótkim łańcuchu dostaw w Polsce? Jaka jest wizja jego rozwoju Państwa zdaniem?
Główny trend, którego jesteśmy prekursorem jest tzw. ekonomia współdzielenia (sharing economy). Dostawcy skupiają się na swojej podstawowej działalności, jaką jest wytwarzanie świetnych wyrobów a sprzedaż, marketing oraz dystrybucje pozostawiają systemom automatyzującym w/w procesy tak jak LokalnyRolnik. W sposób ten unikają dużym inwestycjom w marketing oraz logistykę ponosząc tylko koszty zmienne uzależnione od sprzedaży wraz z pozostałymi sprzedawcami.
Aby taki system mógł działać potrzebna jest technologia, która automatyzuje cały proces „od pola do stołu”: sprzedaż, marketing oraz cały proces dystrybucji (transport first mile, kompletowanie zamówień oraz transport last mile). W skrócie zoptymalizowany jest cały proces a nie tylko jego poszczególne części co w znaczący sposób obniża koszty i pozwala na ceny porównywalne do bazarów i sklepów spożywczych dając małym Wytwórcom do dyspozycji zaawansowane narzędzia dotychczas zarezerwowane tylko dla dużych graczy.
Skąd pomysł na projekt?
Projekt jest następstwem prowadzonych już od wielu lat przez ZZM działań tj. rozwijanie ogrodnictwa miejskiego w ramach projektu „Krakowskie Ogrody Społeczne”, „Szkoła Miejskich Ogrodników”, „Ogród z klasą” czy „Pasieka Kraków”. Obserwujemy wraz z nimi wzrost świadomości i zainteresowania pośród mieszkańców tematyką miejskiego ogrodnictwa. Uznaliśmy, że to dobry moment (rzec można nawet „najwyższa pora”) by temat ten potraktować znacznie szerzej i w ramach naszego projektu „Jadalny Kraków” zwrócić uwagę również na tematykę lokalnej produkcji żywności, jej niemarnowania, zmiany nawyków żywieniowych i wiele innych kwestii z tym powiązanych.
W jaki sposób mieszkańcy będą edukowani o korzyściach płynących z jedzenia lokalnie?
Edukacja mieszkańców poza dotychczasowymi, wspomnianymi już działaniami, które będą kontynuowane, odbywać się będzie bardzo wielopłaszczyznowo. Planujemy w przestrzeń miasta wprowadzić różnego rodzaju nasadzenia z roślin jadalnych w formie ozdobnych kompozycji. Będą się one znajdować zarówno w donicach jak i w gruncie, a ich znakiem rozpoznawczym będą tabliczki w formie charakterystycznych „pinów”.
Źródło: Materiały prasowe, Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie
Część z tych kompozycji będzie sadzonych z mieszkańcami. Celem akcji jest zwrócenie uwagi mieszkańców na otaczający ich jadalny krajobraz, jak również na potencjał drzemiący w każdym skrawku zieleni. Zarówno te nasadzenia, jak i wiele innych miejsc będą przedmiotem wspólnego z mieszkańcami „mapowania” jadalnego miasta. Będzie się to dobywać zarówno poprzez wspólne spacery przyrodnicze śladami jadalnego krajobrazu, jak również samodzielnie przez nich samych.
Głównym wydarzeniem skupiającym wszystkie wątki był piknik 20 maja w Parku Jordana – „Jadalny Kraków FEST”. W trakcie pikniku wspólnie sadzono, poznawano sekrety ogrodnictwa, doceniano wartość owadów, uczono się jak nie marnować i wiele więcej.
W trakcie pikniku rozdawano również nasiona łąki kwietnej, której znakiem szczególnym są w tym roku również gatunki roślin jadalnych dodane do mieszanki. Łąka kwietna to element akcji: „Dopraw sobie miasto zielenią”, która jest kolejnym elementem Jadalnego Krakowa. Również nasz coroczny, letni projekt Parkobus, w ramach którego mieszkańcy odkrywają różne tereny zielone naszego miasta, podążać będzie w tym roku śladami jadalnego krajobrazu. Wraz z warsztatami foto towarzyszącymi Parkobusowi odwiedzimy takie miejsca jak farma miejska, sad miejski, ogrody działkowe, las czy winnica. Koniecznie trzeba również wspomnieć o tym jak wielu partnerów z obszaru kultury zdecydowało się dołączyć do naszych działań w ramach Jadalnego Krakowa, by poprzez język sztuki docierać z tą tematyką do mieszkańców.
Są z nami m.in.: Muzeum Narodowe, MOCAK, Zamek Królewski na Wawelu, Muzeum Etnograficzne, MuFo, MCK i wiele innych. W ramach spotkań eksperckich zgromadziliśmy również szerokie grono różnych interesariuszy tj. przedstawiciele lokalnych targów ze zdrową żywnością, gastronomii, edukacji, urzędu, uczelni itp. wszystko to ma na celu wypracowanie docelowo polityki żywnościowej dla Krakowa.
Gdzie będzie można śledzić podjęte kroki w ramach projektu: Jadalnego Krakowa?
W mediach społecznościowych i lokalnej prasie jak również na naszej stronie.
Wizja łańcucha dostaw w rolnictwie w Polsce to innowacyjność, zrównoważony rozwój i współpraca. To 3 kluczowe aspekty w logistyce, których nie zabraknie w przyszłości.
Rosnące oczekiwania konsumentów względem produktów dostępnych na rynku wymagają optymalizacji procesów i szukania rozwiązań, które pozwolą na szybki transport żywności wysokiej jakości.
Łańcuch dostaw produktów rolnych w Polsce jest złożony i obejmuje wielu różnych interesariuszy zaangażowanych w produkcję, dystrybucję i sprzedaż. Konieczna jest nieustanna i rosnąca współpraca między rolnikami, przetwórcami, dystrybutorami i sprzedawcami detalicznymi.
Zwinność i zdolność do elastycznego przystosowania się do sytuacji była, jest i będzie cenioną umiejętnością w branży logistycznej.
[1] The war in Ukraine is fuelling a global foood crisis, https://www.reuters.com/graphics/UKRAINE-CRISIS/FOOD/zjvqkgomjvx/ [dostęp: 03.07.2023].
[2] Lettuce production in Spain, https://www.myrteaexport.com/en/lettuce-production-in-spain/ [dostęp: 04.07.2023].
[3] Distribution of the environmental impacts of food production worldwide, https://www.statista.com/statistics/1176527/environmental-impacts-of-food-production-worldwide/ [dostęp: 04.07.2023]
[4] Goal 12: Ensure sustainable consumption and production patterns, https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-consumption-production/ [dostęp: 03.07.2023]
[5] Źródło: Forum Inicjatyw Rozwojowych, ANALIZA KSZTAŁTOWANIA I WYKORZYSTANIA ZASOBÓW WODNYCH DLA CELÓW ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH
[6] Artur Łączyński, Polskie rolnictwo w liczbach – co zmieniło się w ciągu ostatniej dekady? Główny Urząd Statystyczny, Departament Rolnictwa, 2022.
[7] Raport Zachowania Zakupowe 2022 oraz Raport Klimat tworzą ludzie – zachowania ekologiczne Polaków.
[8] Centrum Nauki Kopernik, Marnowanie żywności Problem, czy kolejny fake news? Czy ode mnie coś zależy? https://www.kopernik.org.pl/sites/default/files/2020-10/Marnowanie_zywnosci_CNK_23.04.2020_v._ostateczna.pdf
